Աշխարհում ավելի քան մեկ միլիարդ մարդ ապրում է այս կամ այն տեսակի հաշմանդամությամբ և 200 միլիոն մարդ գործունեության ընթացքում առնչվում է զգալի դժվարությունների հետ: Ամբողջ աշխարհում հաշմանդամություն ունեցող անձինք առողջապահական, կրթական և տնտեսական բնագավառներում մասնակցության համեմատաբար ցածր և աղքատության ավելի բարձր ցուցանիշներ ունեն: Սա մասամբ այն պատճառով է, որ հաճախ առողջապահական, կրթական, զբաղվածության, տրանսպորտային և տեղեկատվական ծառայությունները մատչելի չեն հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար: Մատչելիությանը խոչընդոտող գործոնները ներառում են անկատար չափանիշներն ու ընթացակարգերը, բացասական վերաբերմունքը, ծառայությունների անհասանելիությունը, տեղեկատվության և հաղորդակցության ոչ բավարար լինելը, գենդերային խտրականությունը և հաշմանդամություն ունեցող անձանց անբավարար մասնակցությունն իրենց վերաբերող որոշումների կայացման գործընթացում:

Վերջին 20 տարիների ընթացքում Հայաստանը մեծապես բարելավել է իր տնտեսությունը, ենթակառուցվածքները և հանրային ծառայությունները: Այսուհանդերձ, պաշտոնապես գրանցված 197 հազար հաշմանդամություն ունեցող անձանց մեծամասնությունը շարունակում է դիմակայել հասարակության կողմից հաշմանդամության թյուր ընկալմանն ու ոչ պատշաճ կիրառում ունեցող օրենքներին ու կանոնակարգերին, որոնք հիմնականում անծանոթ են հաշմանդամություն ունեցող անձանց: Հատուկ մասնագիտական դպրոցների մեծ մասը կարողություններ և հնարավորություններ չունեն իրենց կրթական ծրագրերում հաշմանդամություն ունեցող անձանց ընդգրկելու համար: Վերապատրաստումների և աշխատանքի բացակայության պայմաններում հաշմանդամություն ունեցող անձինք բավարարվում են կառավարության կողմից սահմանված թոշակով: Նրանք համապատասխան ինֆորմացիա չունեն իրենց իրավունքների մասին և վարում են խիստ սահմանափակ կյանք՝ մերժվելով հասարակության կողմից և խտրականության ենթարկվելով աշխատավայրում:

• Ո՞վ է համարվում հաշմանդամություն ունեցող անձ

Հաշմանդամություն ունեցող անձինք ունեն առողջական խնդիրներ, շրջակա միջավայրի արգելքներ, որը խոչընդոտում է նրանց մյուսների հետ հավասար հիմունքներով հասարակական կյանքին լիարժեք ու արդյունավետ մասնակցությանը: Հայաստանի Հանրապետությունը 2010 թվականին վավերացրել է ՄԱԿ-ի 2006 թ. «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» կոնվենցիան, որը միանշանակորեն չի տալիս «հաշմանդամություն» բառի սահմանումը: «Հաշմանդամությունը» զարգացող հասկացություն է, քանի որ հասարակությունն ու հասարակական կարծիքը հաճախ են փոփոխություններ կրում: Այդ իսկ պատճառով կոնվենցիան չի պարտադրում սահմանված հասկացություն, այլ կիրառում է դինամիկ մոտեցում:

• Ո՞վ է ճանաչում անձի հաշմանդամությունը

Անձի հաշմանդամությունը ճանաչում են միայն բժշկասոցիալական փորձաքննության ոլորտում իրավասու պետական մարմինները` ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության ՀՀ բժշկասոցիալական փորձաքննության գործակալության (ԲՍՓ) կառուցվածքային ստորաբաժանումները (փորձաքննական բաժին, վերականգնողական ծրագրերի բաժին) և տարածքային մարմինները` բժշկասոցիալական փորձաքննական հանձնաժողովները` ԲՍՓՀ:

• Հաշմանդամություն ունեցող քանի՞ մարդ է ապրում Հայաստանում

Ըստ ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության բժշկասոցիալական փորձաքննական գործակալության տեղեկատվության՝ 2014թ. տարեվերջին ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության էլեկտրոնային տեղեկատվական բազայում ընդգրկված է եղել հաշմանդամություն ունեցող 198 619 անձ։ Նրանցից 94 902-ը կանայք են։ 2014 թ. հուլիսի 1-ի դրությամբ հաշմանդամություն ունեցող 18-ից 63 տարեկան մարդիկ կազմում են 65.2 %-ը, երիտասարդ տարիքի` (18-ից 40) կազմում են 13,9%, 40-ից 63 տարեկան կազմում են 51.3%, իսկ կենսաթոշակային տարիքի՝ 30.6%: Աշխատունակ տարիքի հաշմանդամություն ունեցող անձանց զբաղվածությունը կազմում է շուրջ 9%:

• Հաշմանդամության նկատմամբ խտրականության դրսևորումները ՀՀ-ում

Ներկայումս հասարակության մեջ ձևավորված է մի սխալ մոտեցում հաշմանդամության խնդրի վերաբերյալ: Հաշմանդամ ասելով` ոմանք պատկերացնում են միայն անվասայլակ, քայլակից օգտվող մարդ կամ էլ առհասարակ անկողնուն գամված մարդ: Այնինչ, կան հաշմանդամության տարբեր դրսևորումներ, որոնք միավորվում են մեկ տերմինի մեջ: Ցավալին այն է, որ հասարակության` հաշմանդամի նկատմամբ բարեհոգությունը սահմանափակվում է հենց հաշմանդամություն բառն արտաբերելով:

• Ինչպես ինտեգրել հաշմանդամությունը

«ԷԽՈ» ՀԿ թիմը, իր հիմնադրման օրվանից մշակել է «Ես»-ով ինտեգրում հասարակությանը ծրագիրը: «Ես»-ով ինտեգրում ասելով՝ հասկանում ենք անձի միասնությունն ու ամբողջականությունը՝ իր սուբյեկտիվ հատկանիշներով: «Ես»-ն անհատն է, այնպիսին, ինչպիսին որ ինքն իրեն ճանաչում ու պատկերացնում է՝ զերծ որոշակի կոմպլեքսներից: Ծրագրի առանձնահատկությունն այն է, որ ինտեգրման խնդիրը դրվում է հաշմանդամություն ունեղող անձի և մեր թիմի միջև: Նպատակն է՝ զարգացնել հաշմանդամություն ունեցող անձի «Ես»-ը: Մարդն ով ունի բնածին հաշմանդամություն կամ կյանքի ընթացքում ինչ-ինչ պատճառներով ձեռք է բերել այն, նա ակամայից տառապում է թերարժեքության բարդույթով, ձեռք է բերում անվստահություն սեփական «Ես»-ի նկատմանբ: Դրանից էլ հաճախակի են դառնում հոգեկան տառապանքները, ինչը հետևանք է իրական կամ երևակայական կորստի գիտակցման: Անձն իրեն հուզականորեն անվտանգ վիճակում չի զգում, նրան անընդհատ համակում է անօգնականության զգացումը: Ճնշված անձը կորցնում է սեփական անձի արժեքավորության, ինքնահարգանքի զգացումը: Նրա մեջ գերակշռում է ձևավորվորված թերարժեքության բարդույթը: «Ես»-ով ինտեգրումը հաշմանդամություն ունեցող անհատի վերաբերմունքն է սեփական անձի նկատմամբ։ Այդ վերաբերմունքն իր մեջ ընդգրկում է մարդու պատկերացումներն իր անհատականության հետաքրքրությունների, հակումների մասին, արժեքային կողմնորոշումների որոշակի միասնությունը, որոշակի ինքնագնահատականն ու ինքնահարգանքը։

• Ի՞նչ կընձեռնի ՄԱԿ-ի «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» կոնվենցիան

Կոնվենցիան ՀՀ-ում ուժի մեջ է մտել 2010թ. հոկտեմբերի 22-ին:
Աշխարհի առաջադեմ երկրները հիմնականում լուծել են հաշմանդամություն ունեցող անձանց հասարակություն ներառելու, բոլորի համար հավասար պայմաններ ստեղծելու խնդիրը։ Մեր երկիրը ևս ձեռնամուխ է եղել այդ դժվարին ժամանակ և միջոցներ պահանջող խնդրի լուծմանը։ Աշխատանքներ են տարվում հասարակության իրազեկվածության բարձրացման եւ համապատասխան վերաբերմունքի ձեւավորման ուղղությամբ։ Քայլեր, որոնց նպատակն է հնարավորություն ընձեռել հաշմանդամ մարդուն լիարժեք ապրելու, երկրի հասարակական, քաղաքական, մշակութային կյանքին մասնակցելու համար:

«Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» կոնվենցիան ՄԱԿ-ի կողմից ընդունվել է 2006թ. դեկտեմբերի 13-ին, իսկ Հայաստանն այն ստորագրել է Նյու Յորքում՝ 2007թ. մարտի 30-ին՝ ստորագրելու համար բացվելու հենց առաջին օրը։ Հայաստանը հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիան վավերացրել է 2010թ. մայիսի 17-ին, իսկ այն ուժի մեջ է մտել հոկտեմբերի 22-ին։ Այն սահմանում է հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքները, որոնք հռչակված են նաև «Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում», «Երեխայի իրավունքների մասին» կոնվենցիայում և մարդու իրավունքներին վերաբերող այլ համաձայնագրերում: Կոնվենցիան երաշխավորում է, որ այդ իրավունքները հարգվեն նաև հաշմանդամություն ունեցող անձանց պարագայում:

Հ.Գ. Դե ինչ, «ԷԽՈ» հասարակական կազմակերպությունը ևս ողջունում է այն փաստը, որ ՀՀ կառավարությունն ընդունել է կոնվենցիան, որը կխթանի նաև մեր հետագա ծրագրերի իրականացմանը:

Ներբեռնել և կարդալ կոնվենցիան ›