Ներառական դպրոցները Հայաստանում գործում են ութսունական թվականներից, սակայն միայն 2014 թվականի դեկտեմբերի 20-ի «Հանրակրթության մասին» ՀՀ օրենքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին օրենքի ընդունումից հետո ներառական կրթությունը դարձավ համընդհանուր և պարտադիր բոլոր ուսումնական հաստատությունների համար:
Հաշմանդամություն ունեցող երեխաները, որքան էլ դժվարությամբ են ներառվում դպրոցում, մեծ ու կարևոր ազդեցություն են թողնում մյուս աշակերտների հոգեբանության վրա: Նրանց հետ շփումը աշակերտներին ջերմացնում է, ավելի բարյացակամ դարձնում: Համընդհանուր ներառական կրթությունը ուսուցիչներին հնարավորություն է տալիս աշխատել տարբեր կարիքներ ունեցող երեխաների հետ, ովքեր իրենց հերթին փոխում են ուսուցչի աշխատելաոճը, ավելի աշակերտակենտրոն դարձնում, ուսուցիչները սկսում են ինքնակրթվել և հասնել առավել ճկունության, որը թույլ կտա դասավանդել առավել ճիշտ մոտեցումներով և մեթոդներով:
Համընդհանուր ներառական կրթությունը Հայաստանում նոր ծլարձակող ծաղիկ է, որին պետք է ապահովել ճիշտ ջերմություն ու մթնոլորտ, ճիշտ սնուցում տալ բույսին, որպեսզի ստանանք այդքան ցանկալի ծաղիկը՝ շողշողուն ու պայծառ գույներով:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց խնդիրներով զբաղվող մի շարք հասարակական կազմակերպություններ ամենօրյա իրենց աշխատանքով կամաց – կամաց մշակում ու պատրաստում են այն հողը, որի վրա պետք է հասունանան ապագայի պտուղները, և որից պետք է այսօր և հետագայում օգտվեն խնդիրը կրող երեխաները, երիտասարդները, մեծահասակները, նրանց խնամակալներն ու ծնողները: Նրանք հետևում են, որպեսզի ընդունված օրենքը իրականում էլ դառնա համընդհանուր, կիրառվի իր բոլոր կետերով և դպրոցները ունենան մասնագետներ, ովքեր կկարողանան ապահովել որակյալ կրթություն:
Այս թեմայով զրուցելու համար հերթական այցս «Մենք կարող ենք» մտավոր խնդիրներ ունեցող երեխաների, երիտասարդների և նրանց ընտանիքների շահերի պաշտպանության հասարակական կազմակերպությունում էր, որտեղ զրուցեցի կազմակերպության նախագահ Արմինե Սահակյանի և շահերի պաշտպան Արմինե Ավագյանի հետ, ովքեր իրենց փորձով ու մտահոգություններով կիսվեցին և լսելի դրաձրեցին հաշմանդամության ձայնը:
Դանիայի արտաքին գործերի նախարարության, «Առաքելության արևելք», «Հույսի կամուրջ» և «Սկարպ» կազմակերպությունների աջակցությամբ «Լսելի դարձնել հաշմանդամության ձայնը» ծրագրի շրջանակներում 2013թվականի հուլիսին ստեղծվեց կազմակերպությունը՝ հաշմանդամություն ունեցող երեխաների ծնողների և հաշմանդամություն ունեցող երիտասարդների կողմից:
«Մինչ կազմակերպության ստեղծվելը մենք «Հույսի կամուրջ » ՀԿ-ի ծնողական ակտիվ խմբից ենք եղել, վերապատրաստվել էինք որպես սեմինարավար ծնողներ, և արդեն իսկ սեմինարներ էինք վարում ներառական կրթության դպրոցներում ու ծնողական փոխօգնության խմբերում: Մինչև կազմակերպության ստեղծվելն էլ ակտիվ ենք եղել, բայց «Մենք կարող ենք»-ով մեր աշխատանքը ավելի նպատակային դարձավ»– նշեց Արմինե Սահակյանը:
Կազմակերպությունը զբաղվում է մտավոր խնդիրներ ունեցող երեխաների, երիտասարդների ու նրանց ծնողների հետ՝ «Իրազեկված ես, ուրեմն պաշտպանված ես» նշանաբանով: Կազմակերպության ծրագրերը ուղղված են հենց մտավոր խնդիրներ ունեցող անձանց մասին տեղեկատվության բարձրացմանը, մանկապարտեզում, դպրոցում, հասարակության մեջ նրանց զբաղեցրած դերի, կարևորության ճիշտ գնահատմանը:Աշխատելով ծնողների հետ՝ մասնագետների օգնությամբ փորձում են հնարավորության սահմաններում ապահովել ծնողների տեղեկացվածությունը իրենց երեխաների հետ ճիշտ աշխատանքի, իրավունքների մասին: Ցավոք դեռ չկա հստակ վիճակագրություն, թե Հայաստանում քանի երեխա կա, ովքեր ունեն մտավոր խնդիրներ: Դա խոչընդոտում է հասարակական կազմակերությանը՝ առավել նպատակային դարձնելու իրենց աշխատանքը: Տվյալների բազան այժմ լրացվում է զուտ անձնական կապերի միջոցով, կամ էլ ՏԻՄ-երի հետ համագործակցությամբ: Ծրագրեր իրականացնելու հետ կապված դժվարություններ է առաջացնում նաև մտավոր խնդիրներ ունեցող երեխաների հետ աշխատանքի փորձ ունեցող մասնագետների պակասը: Մանկաբույժները, հոգեբանները շատ են, բայց այս ուղղությամբ փորձվածները փոքր տոկոս են կազմում նրանց շարքերում:
Ծնող-սեմինարավարները նշում են, որ կարևոր է գիտակցության փոփոխությունը ուսուցիչների, դաստիարակների ու, առհասարակ, հասարակության շրջանում: Միայն գիտակցության փոփոխությունն է, որ կարող է խթան դառնալ մատչելիության զարգացմանը՝ ոչ միայն ֆիզիկական առումով: Այն, ինչ կարող է և իրավունք ունի անել ցանկացած երեխա, վերաբերում է նաև մտավոր խնդիրներ ունեցող երեխաներին:
«Հաշմանդամություն չունեցող երեխաների չափից շատ ակտիվությունը ընդունվում է, որ նա մի քիչ չար է, իսկ ունեցողինը՝ նա վտանգավոր է». Արմինե Ավագյան:
Կազմակերպության ղեկավարը, ով նաև հաշմանդամություն ունեցող երեխայի ծնող է, սեփական փորձով է ներկայացնում խնդիրը կրող երեխայի ծնողի մտածմունքները նրա հասունացման, ամուսնության մասին.
«Երբ երեխաս փոքր էր, մտածում էի, որ առաջընթաց է նրա դպրոց գնալը: Երբ դպրոց գնաց, մտածում էի, որ 4 տարին բավական կլինի: Երբ անցավ այդ 4 տարին, հասկացա, որ նա բոլորի պես զարգանում է, նրա մոտ առաջընթաց կա ու մինչև վերջ կարող է գնալ: Հետո մտածում էի՝ պարտադիր չի, որ շարունակի ուսումը, մասնագիտություն ունենա, մենք էլ կարող ենք իրեն ապահովել: Բայց հիմա այլ ձևով եմ մտածում, որ կարող է նաև մասնագիտություն ստանալ, իսկ ամուսնանալը դրա շարունակությունն է , քանի որ դա ապագայի հարց է: Ես՝ որպես ծնող , հասկացա , որ ներկայով պետք է ապրենք, նպաստավոր պայմաններ ստեղծենք այսօրվա համար, իսկ դա իր մեջ ներառում է, որ երեխային տանք հնարավորություն զարգանալու իր տարեկիցների, խմբակիցների հետ: Մնացածն արդեն ժամանակը ցույց կտա, երեխան ինքը կընտրի սիրահարվի, թե՝ ոչ, ամուսնանա, թե՝ ոչ»:
Մանկապարտեից սկսած՝ այն խմբերում, որտեղ կան հաշմանդամություն ունեցող երեխաներ, երեխաների վերաբերմունքը այլ է՝ հաշմանդամություն ունեցող երեխաների նկատմամբ ավելի հանդուրժող են, միշտ պատրաստ օգնության: Ծնողներն էլ, մանկավարժներն էլ փաստում են, որ երեխաների ներառումը անհրաժեշտ է և ավելի արդյունավետ, եթե այն սկսվում է մանկապարտեզից: Արդեն այդ հասակից երեխաների մոտ ձևավորվում է շփումը իրենցից որոշ չափով տարբերվող երեխաների հետ, նրանք կարողանում են ավելի հանդուրժող լինել և մեծանալով հաշմանդամությունը չեն դիտարկում որպես էկզոտիկ ինչ- որ երևույթ:
Իզուր չի ասված ՝ փոքրերը միշտ փնտրում են նմանություններ, իսկ մեծերը՝ տարբերություններ:
Ոչ մի տարբերություն չպիտի լինի մտավոր խնդիրներ ունեցող երեխաների և մյուս երեխաների միջև: Կազմակերպությունն իր գաղափարախոսության մեջ բացառում է «մտավոր հետամնացություն» տերմինը, քանի որ այն ինքնըստինքյան բացասական վերաբերմունք է ստեղծում խնդիրը կրողների հանդեպ: Ներառական կրթության կազմակերպումը այս ուղղությամբ բավականին բարդ և ժամանակատար աշխատանք է: Այդ ընթացքում քանի – քանի երեխաներ կզրկվեն կրթությունից:
Այժմ կարևոր խնդիրներից է ռեսուրս կենտրոնների կայացումը հատուկ դպրոցներում, որոնց կկցվեն համայնքների դպրոցները, մանկապարտեզներն ու նրանից անընդհատ աջակցություն ստանան, ուսուցիչներին ուղղություն ցույց տան: Ամեն երեխայի հետ նոր կարիք է ծնվում, իսկ ռեսուրս կենտրոններում վերապատրաստված մասնագետները կկարողանան ճիշտ կողմնորոշվել երեխայի հետ աշխատելու հարցում: Վերապատրաստումներն էլ իրենց հերթին պետք է ունենա շարունակական բնույթ, լինեն տարբեր ուղղություններով՝ մեթոդաբանություն, հոգեբանություն: Մեկ անգամ վերապատրաստելով ուսուցիչը չի կարող ձեռք բերել դաս վարելու , երեխաների հետ հավասար աշխատելու հմտություններ, նրան անընդհատ օգնություն ու խորհուրդներ են պետք:
«Մեզ պետք են որակյալ մասնագետներ, ովքեր իրենց ճիշտ տեղում են և գործում են օրենքի սահմանում»:
Երեխաներին պետք է հնարավորություն տրվի մեծանալ ու զարգանալ իրենց հասակակիցների հետ, իրենց խմբում, որը միակ ճանապարհն է նրանց զարգացման ու հասարակության մեջ ներառման:
«Իրազեկում» այլընտրանքային բլոգի թղթակից՝ Լիլիթ Գրիգորյան